Gulbanga Serê Sibê

“Ya melekê di serê sibê!”

Bavo, eceb tu di xewna xwe de çi dibînî niha? Çend sal bû nizanim ku min ji devê kesî va gulbanga nebîhîst. Ya melekê di serê sibê win li kuderê ne? We em cîhiştin an me xwe ji we dûr xist? Xeynî di nav xewnên giran, ne em qala we dikin ne jî win xwe ji me ra xuya dikin. 

--

“Va şeva dîsa dirêj bu ne lawo?” 

Wan rojana şevên me pir dirêj in. Em dikinê nakinê sibe nabe û bi me re wer xuya dike ku şev robiro dirêjtir dibin. Êdî şev dirêj in yan ro dirêj in min tevlihev kir. An jî belkî ro û şevên me tevlihev bûn. Çi dibe, çitan dibe, çima dibe fama min nagêşî ku ez ji we re deng bikim. Fama min, fama me robiro kêmtir dibe wan rojana. Canê me robiro tengtir dibe. Herê, wer dibe, nexweşî ku hat ne fam dimîne ne haş ne jî hedûr. Şev dirêj dibin, ro dirêj dibin, saet dirêj dibin, fam kêm dibe, heş winda dibe, can teng dibe. Herd û êzmîn teng dibin. Velhasıl niha ro teng û dirêj e. Şev teng û dirêj e. Fam kêm e. Can teng e. Hedûr tune ye. 

--

Îşev jî em disan di xestexaneyek de bûn. Me go dîsa sibe dûr e, qasî emrek dûr e. Mirin nêzik e. 

“Belkî sibeya îşev nayê lawo.”

Ma va çitan sibeye ku nayê? Çextê sibe nehatiye, te caran tiştek wer dît? 

“Siba herkesî yek nine. Li wî welatî de kesî re sibe qet lazim jî nine.”Ma çitan? Ew kî an jî kê ye ku sibê naxwaze? 

“Min negot ev sibeyê dixwazin. Min got sibe ji kesî re lazim nine.”Yanê dixwazin hema ne lazim e, ne? “Na, ne dixwazin ne jî lazim e. Ger wana bixastana banê sibê dikirin. Te qe li wan deran bîhîst yek banê sibê dike? Yekî ku hebî sibê bixwaze, sibe ne tenê seba yê ku xastiye tê, lê seba yê dî jî tê. İro, sibe kesî re lazim nine. Saet di baskên wan de hene, telfonên wan ê baqil hene, hema ne royê dizanin ne şevê, ne êvarê dizanin ne sibeyê. Ne tarîyê, ne ronîyê…” 

--

“Ya melekê di serê sibê!”

Di berbanga sibê de deriyê mala me ya gund bi wê gulbangê vedibû. Dapîra min, pîra Xeco bê dua, bê gulbang derî venedikir. Çextê ku derî vedibû min wer dizaniya ku gîştî melekên alemê rabûne hatine ber deriye me, dixwazin bibin mîvanê mala me û dapîra min jî bi lez û bez, bi dilşahiya xwe wana banê hundur dike.

“… Ya meleke di serê herd û êzmîn. Ya melekê di serê kanî û nahalan. Ya melekê di ser…”

Em çima wer zû radibûn, me çima bê lavîn derî venedikir û ew melekê di her tiştî çima dihatin ber derê me min qet fam nedikir. Fam nedikir lê pir jê hezdikir, him ji lavîna dapira xwe pir hez dikir him jî bi hatina melekan. 

--

“Xadê di berbanga sibê de rizqê herkesi û her tiştî belav dike. Yên ku zû radibin heqê wan ji yê dinan zêdetir dibe.”

Yanê em tenê seba riziqên xwe ji xewa xwe yên şîrîn radibûnê? Seba parîkî nan, mast û toraq? “Na na lawo. Xwadê zatî rizqa her mexluqatî dide. Rizqê însan ne tenê xwarin e. Merû tim mehrûme. Bê dua, bê lavîn çerxê dinê qet nagere. Her tim îmdada Xizir, alikariya melekan lazim e.”

imdada Xizir? Herê, navê Xizir him di gulbangên serê sibê de hebu, him jî bişev, biro, di her saetê de qala wî dibû. Xizir kal bû lê qet li şuna xwe da nediskiniya; li çiyan, li gazan, li golan, li behrê, li her derê, canê xwe ku kuder kişandiye li wê dere amade dibû. Li ku ki melek heye, li wê derê Xizir jî heye. Kal bû hema çê bû. Loma herkes alikariya wî dixwast. 

--

“Ya Xizirê kal, ya Xizirê ser kelek û gemiyan; tu îmdada me de dîdar be!”Herê, ew him li ser tapê çiyan, him jî li ser kelek û gemiyan bû. Bi rastî, min wê gave ne kelek dizaniya ne jî gemî. Navê deryayê, navê behrê min bîhîstî bu lê çiye, çi tebaye, tê xwarinê an tê kirinê min nedizaniya. Derya, Xizir, melek… sê tiştên bi efsûn, tişten xweş, lê tiştên nediyar. Tenê tiştek di wan gulbangan de hebû ku min didît. “Hîva zerî.” “Ya hîva zerî!”Wekî Xizir, wekî melek, me bang li wê jî dikir. Hîva zerî. Ez şaş dibum dimam ku efsûn ji peyva “hîv”ê derdikevî ser hîvê an hîv bixwe efsûn dibarîne ser peyvê?

Herê, hîv bi efsûn bu. Ev demekî winda dibu. Demekî din dibû keman. Paşê digêşt nîviya xwe. Axirî dibû hîva tijî. Hîva tijî wek “hîva zerî” bi efsûn dihat bo min. Zatî hîva tijî demeki sîs sipî be, demekî din vedigere sor û ê dîn dibe zer. 

Him hîv bixwe bi efsûn bû him jî peyva hîvê bi efsûn bû. Efsûna “hîva zerî” jî belki di hîva tijî de bîle tune bu. Demikî ketibu ber min, ji ser zimanê min nedihat xwar, heta ku kulfetê malê bêzar dibû û hêrs diket min wek kilam digot: “Hîva zerî, hîva zerî…”

--

“Tu dizanî, diya te îsal nekanî rojiya Xizir bigirî.”Erê, ez dizanim. Îsal sala nexweşiyê ye. Îsal, sal bixwe nexweş e. Erê, sal bixwe jî nexweş dikevin, îsal jî salek ji wan salan e. “Rojî negirt hema bişev biro banê Xizir dike.”

--

Di nav cilê xwe de kul bû û dest bi gülbangê kir:  

“Ya sîwarê pêşiya rohelatê, 

ya Xizirê ser kelek û gemîyan 

xwedanê bêkes û bêxwedîyan 

ya melekê di serê herd û êzmîn, 

ya hîva zerî, melekê di serê sibê 

ya Xizirê kal, tu ji me ra bibe rêber û heval! 

Ya Heq, ya Elî, ya pîr!”

--

“Ya Heq, ya Elî, ya pîr!”

Rêza paşinî sê caran got û dîsa ramedî ser doşega xwe. 

Oda me li qata dewheyştan de ye. Şuna ku bîna çêkirine şuneke bilind e. Loma em her derê Stenbolê ji jur de dibînin. Mij û dûmana hevayê û qilêra metropolê tevhev bûye, seriyê di balexaneyan nav mij û duman de winda bûye. Balexane wek heyula ne. Tabelayên bi ronahî nav tariye de çavên meran digirin. Nav tabelayên herî mezin de du tabelayêk xestexanakî bala meran dikişine. Qey dixwazin wek hîvê ev jî bi efsûn xuya bikin. Tabelaya yekî zer, yekî sor e. “Ya xestexanaya zerî.” Çêbû? “Ya xestexanaya sorî.” Na! Qut nebû! Xizir, melek, hîva zerî. Toxtor, hemşire, tabela. Belkî toxtoran de parîkî nefesa xizir, hemşireyan de destên melekan hebin, lê di tabelayan de efsûna hîvê caran dibî?

--

“Ya xwediyê bayê serê çiya û gazan.”

Xizir li herderê ye. Lê dîsa jî ew hindik şundan ji yê dinan zêde hez dike. Çeman. Kaniyan. Deryayê. Çiyan. Goman. Ew xwedanê wan e. Ew wana bixwe ye. 

“Ya arê ocaxê pîr û dapîran.”

--

Gelo, him bixwe ye him jî xwedî ye? Herê, him bixwe ye, him xwedî ye. Him jî melekê di wan deran e. “Ya melekê ser goze û kaniyan!”
Herd jî ew e, melekê herdê jî ew e, bereketa herdê jî ew e. Him sabît e him tevgerî ye. Seba feqîr fiqeran, seba sewiyan, seba kal û pîran, seba xwedîderdan tuyê banê wî bike her tim. “Ya Xızır, ya tîrêja royê, ya şewqa hîva zerî, me ji bîr meke were malan, me ra bibe mîvan!”

8’ê Gicugê, 2019, Stenbol

Ro Dolab e: Birçîtî, Feqîrî u Mirin.

Hunermendê hêja Cîhan Çelîk, ji Qoçgîrî gelek keleporên çandî berhev kir û hînê jî dike. Hisaba wî ya li ser Youtube’ê gencîneyeke pir bi qîmet e. Cîhan Çelîk di 24ê gicugê de vîdyo ya berheveke nû danî hisaba xwe. Navê vîdyoyê “Dayê Birçî Me” ye. Ew nava ku berhevkar bijartiye ne navek şaş e, lê varyantên din bi navên “Dolaba Dinê” û “Ro Dolab E” min bîhîstî bû. Di vî nîvîsê de jî ez navê “Ro Dolab e” tercîh dikim. Ez dixwazim li ser vî “çîrok”a herî balkeş de dû sê têbîniyên xwe berpêş kim.

Berî her tiştî ez dixwazim li ser forma vî “çîrok”a xweser parîkî biskinim. Ji serî heta binî ew hevpeyvînek e. Bi “diyalog”an ve çê bûye. Tenê bi hevpeyvînan çîrok gotin taybetiyek wêje ya Qoçgîrîyê ye. Li cem formên din, bi forma hevpeyvînê xêllik çîrok hene. “Ro Dolab e” jî yek ji wan e.

Di vî çîrokê de dayikek û lawikek hev re dipeyîvin. Bi du qeziyên pêşinî de mijara sereke yê çîrokê xuya dbe. Lawik birçiye, dê dixwazî wî haş bike. Yanê meseleya bingehîna çîroka me kêmberî ye, xizanî ye, feqîrî ye. Guftûgoya ewîl de lawik “Dayê birçî me” dibeje, em ji caba dê de derdixinin ku nan tuneye. Rewşa malê pir xedar e. Lawik nêzikê mirinê ye. Caba dê ji alîkî ve wek dia ye û ji alîkî ve jî tirsa dilê wê nîşan dide. “Biko memir!” Biko, nêzikê mirinê ye. Lê di caba dê de ne qîrin û ne jî gazin heye, tenê dike hêviyek neberbiçav bide xuyakirin: “Ro dolab e.” Ro diguhere, îro nanê me tune, belkî sibe hebe. Tevna çîrokê rewşa lîwik û bi bêhîsî ya dê çedibe.

Di diyaloga duyemîn de lawik, wekî hemû zaroken birçî an jî  xwestok, rewşa xwe dîsa tînî zimên: “Dayê birçî me.” Vê carê diya wî bersîvek berbiçav dide, lê ev caba dîsa ne cabek lêhatî ye. Bav hînê çuye toxim davejî zeviyê. Di nav çar hevokên kurt de em fam dikin ku xelasbûna lawikê belengaz tune. Me ku caba duyemîn a dê bîhîst, belkî emê bibêjin va çîroka henekî ye, lê nîne. Tevna çîrokê bi bêhîsî hatiye çêkirin. Heta hevpeyvîna pencînî çîrok di rutînek de diçe. Toxim tê avêtin, genim şîn dibe, tê çinandin hwd.

Di hevpeyvîna pencînî de qeziya ku lawik dibêje diguhere, ew dev ji qeziya birçîbûnê berdide: “Dayê min xewn dî.” Di vir de herikîna çîrokê jî diguhere.  Herê, caba dê dîsa diayek e: “Biko xewna te xewna xêrê bî.” Lê diya lawik di vî epîzoda çîrokê de, berevajiya heta niha, rasterast caba lîwik dide. Di epîzoda yekemîn de cabên ku dê dayî bu, ne rasterast bervsîva lawik bu. Lawik her tim digot ez birçî me, dê jî seba haşkirinê cabên xwe dida û ev caban hemu cabên xapînok bûn. Yanê ji alîkî dia dikir û ji alîkî jî dixwast hêviyên nêzik bide lawikê xwe. Lê niha dîsa li alîkî de dia hene lê li alîkî din ve cabên rasterast hene. Dê, xewna lawikê xwe şirove dike. Bi tabîrên dê em fehm dikin ku lawik miriye. Ev hemû gotûbej, hemû diyalog, gotûbêja li ser mirina ji birçîbûnê ye. Dê di vî epîzoda çîrokê de jî bêhîs e. Mirov dikarî bibê, diya lawik ji kevir e. Tu wer dizane ku qet kes nemiriye an jî yekî ku miriye ne lawikê wê dayikê ye.

Gorî min “hîs”a çîrokê ji wî bêhîsiyê tê. Di çel û çar hevokên kurt de, di bîst u du qeziyên hevpeyvînan de giraniya mirina ji birçîtiyê hatiye nişandan. (Şiroveyên ku dê li ser xewna lawik dike, nivîsek xweser dixwaze.) Ev giraniya feqirî û neçariyê ye. Di çîrokê de ne qîrin, ne gazîn, ne nifir û ne jî tiştek dî yê bi hîs heye. Qîrin û gazîn dikare mirovan bi hestyar ke lê nikare fêhma rastiyê di heşa mirov xine.

Ro Dolab e

Berhevkar: Cihan Çelik

1

-Dayê birçî me.

-Biko memir ro dolab e.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, bavê te çuye zeviyê toxim daviye.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ewê zeviya me hînê şîn bibe.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, zeviya me bostikî dirêj buye.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ro dolab e.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, bavê te çuye ewê zeviyê diçinî.

-Daye birçî me.

-Biko memir, bavê te ga qoşandine sapê dikişinî bêderê.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, bavê te gam daye sere.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, bavê te ewe gênim dide ber bêye.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ro dolab e.

-Daye birçî me.

-Biko memir, ewê em gênim dibenê ber çayê dişonê.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ewe me destar daye sere.

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ro dolab e

2

-Dayê min xewn dî.

-Biko xevna te xewn xêrê bî.

-Dayê min xewn dî.

-Biko xewna te xewna xêrê bî, li ser avê rê bî.

-Dayê min xewn dî ga quriya, dayê min xewn dî qirik qiştiya, dayê min xewn dî mî kaliya… dayê min xewn dî…

-Biko xewna te xewna xêrê bî! Ga quriya bavê te ye. Mî kaliya diya te ye. Qirik qiştiya xenga te ye.

-Dayê min xewn dî.

-Biko xêr bî, xewna te xewna xêrê bî.

-Dayê min xewn dî kuşikê tarî, dayê min xewn dî kuşikê runî, dayê min xewn dî koma jinan, dayê min xewn dî koma camêran, dayê min xewn dî, dayê min xewn dî…

-Biko xewna te xewna xêrê bî! Kuşikê tarî mezela te ye, kuşikê runî kefenê te ye, koma jinan şîna te ye, koma camêran Qurana te ye!

-Dayê min xewn dî.

-Biko xêr bî, xewna te xewna xêrê bî!

3

-Dayê birçî me.

-Biko memir, ro dolab e!

-Dayê birçî me!

-Biko memir, ro dolab e! Nanê çaran derket, her çar nîngê gayê me ne!

-Dayê birçî me!

-Biko memir, ro dolab e!

Bo Zülküf

Me ewqas mirî dît ku, em ewqas mirin ku, mirin çiye me ji bîr kir.

Kê gotibû mîrov ber bi mirinê ve ye? Em her roj dimirin. Mirin her tim ba me ye, ber bi me ve tê.

Pîrê min! Mîrê min! Te digot, ji qaziyê dinê em nayen pirsînê! Lê em qet nepirsin, xençer di dest de çima pê kezeba me digere?

Me carek din zanî, derdê me tunebûna me nîne, hebûna me ye…

Giliya Miriyek

Min kir bin tavekî zûve mirî de xwe germ bikim. Çermê xwe. Hestiyên xwe. Êşa xwe.

Ez niha vegeriyam hatim ji xwe helanînê. Hogir ku min jê xwast xeliyê bavêjin ser min dikin min ji vê çalê derxinin. Şunda min pir rind bû qe pênezanîn.

Wan ez derxistim. Li ser maseya otopsiyê de fîtikek dişewitî, fîtikek ku têda tavek mirî dibiriqî. Li çi digerin? Li birînan digerin, birînên ku bi destên min hatine vekirin. Min nekanî ku bibêm bira dev ji lêgerînê berdin, ez bi şînim. Şîna xwe nagirim na, ne şîna mirina xwe ne jî şîna jiyana xwe. Ez şîna şînê digirim. Min mirekeba reş li xwe kiriye, nav pelûgan de dimeşim. Bi destekî navê xwe dinîvisim, bi desetkekî din jêdibirim.

Kılıç şöleni

Hayko'ya

Şölen var, hiç çağırılmadığımız kılıçtan artanları yiyecekler birazdan dünden beri yedikleri gibi önceki günden ve önceki ve önce
ki bugün yine: "Demirden bir istem süpürüyor göğü."

bildiğimiz gök
bilmediğimiz maviyle değişiyor
çelik mavisi iştahla
bakıyorlar boynuma


boynum kıldan ince

adıma bakıyorlar, adımı söylüyorlar emin olmak için nereden yemeye başlayacaklarına adım ele veriyor beni nereye saklansam da şah damarımda atan ölmediğim korkusu ölenlerle bile Adımı görüyor adımı söylüyor iştahla Adım bir damgadır benim dilim bir damga silinmez kanımı kılıçta yaladığında şarkılarımda söylediğim gibi gah kuytuda gah meydanda

Şarkılarımız söyleniyor

bizsiz gecede

bildik

başka damarda

çağlıyor artık neşenin kanı

neşemizin kanı

yaşamın

toprağa ve suya ayrışıyor

ilk pıhtısı

ne sözümüz kaldı
ne sesimiz

ne de yankıyacağı dağ

Dağ

artık kendi anısı

Kirpikte kar birikiyor

tende uyku

En iyi bildiği

vuruşunu yapıyor yaşam

kalbin davuluna

Senin kalbin ve benim

Bir silinmiş adın seslenişinde

yalıyoruz ömrün kalıntılarını

boğazımdaki yumru büyüyor
başımın üstünde sallanırken
arttığım kılıcın gölgesi

Süregiden

Dünya benden eksilendir, o tamam olacak ben bitince; bekleme, bekleyeceksen zaten beklediğin gibi...

Kuleleri görüyor musun?

Bizi ayıran dil birleştiriyor onları, kuleleri yükseldikçe. Dilsiz bile sayılmayız, onların dilini konuştuğumuzdan beri...

Söyleme

söyleyeceksen zaten söylediğin gibi...

Ne ceylana ne parsa yarar bugünden sonra ceylanla parsın hızı. Toprak, hava, su ve ateş bir dünyayı toplamaz.

Yaşamın kendisine gömmüyorlar mı artık nefes alanı?

Dinleme

dinleyeceksen zaten dinlediğin gibi...

Doğumunun yasını tamamlamadın mı daha? Alınmadı mı varlığının vergisi? Niçin çağrılı olduğunu sanıyorsun ulumaya, sesini yitirdikten beri; dişini yitirdikten beri ısırmaya?

Susma

Susacaksan zaten sustuğun gibi...

Kanım,

sen de mi kesecektin

benimle konuşmayı?

Ziman û genim

26'e îlonê ez li Amedê bum. Selîm Temo, moderatoriya civîna me kir.

Navê civîna me, navê konferansa me genim û ziman e, wekî hun dizanin. Du tiştên ji hev dûr in genim û ziman. Gelek dûr in. Hun ê bipirsin, ê madem ku tu van herduyan ji hev dûr dibîni te çima ew hanîn cem hev?

Va pirsik ne fizûlî ye, lê bersîva vê pirsê ez jî nizanim. Hunê belkî bibên lo keko te xwe şaş kiriye, te çi li xwe kiriye? Tu berê navikî davejî holê û dibê kerem kin werin em der barê genim û ziman de biştexilin. Em rabûnê hatinê niha jî tu dibê du tişten ku navê wî konferansê de hene ew li hev nayn, nayn cem hev. Paşê dibê ka bipirsin çima cûda ne, me jî pirsî, vê gavê jî tu dibê welle ez jî bersîvê nizanim. Tu ji ber xwe de diaxivî, çi dike?

Ez bersîvê nizanim, nizanim lê ew çend salin ku lê digerim. Min îsal va lêgerîna xwe bir serekî. Min ne qedand, lê bir serekî. Ez dizanim va lêgerîna min li vî serîkî jî nasekinî. 

Rû û Kûr di nav weşanên Avesta de derket.

Niha ez ê dîsa vegerim ewil, vegerim şuna ku ez rê ve ketim. Du peyvên me dest me de hene. Du kelîme. Yek genim e yek jî ziman e. Me ku rû de lênêrî, ji hev cuda ne,,,, lê me ku sêrê hêla kûr kir, nav hevdûyan de hinek têkilî xuya dikin. Pirtûka min, bi têkilîya genim û zimên şekîl girt. Ne tenê pirtûk, ez bixwe jî bi eleqe ya herduyan gêştime şiklekî. Hestî û goştê min ji gênim û ziman hatiye çêkirin, ji genim û zimanê Qoçgîrî.

Genim ji herdê tê, ziman jî ji êzmîn (ji asîmanan) tê.

Genim li her derê dinyayê genim e. Tê ajotin, tê çinandin, tê hêrîn, tê kutin, tê kirîn, tê firotin, filan bêvan… Lê navê gênim û mana ya gênim, li her derê dinyayê cûda ye.

Ji hêla aborî ve qîmeta gênim pirr e. Ji alî sembolîk ve jî qîmeta xwe pirtir e.  Qîmeta ekonomîk di miktara gênim de ye, genim ku çiqas pirr e qîmeta ekonomik a genim jî weqes pirr e. Qîmeta ekonomîka tiştekî, herkes dizanî ku buha ya tiştekî ye. Buhayê kîlok, buhayê kodek, buhayê tonek herkes dikaribî bizanî. Le qîmeta gênim a simbolîk hundurê hebik gênim de jî xwe dide xuya kirin. Qîmeta simbolîk a tiştekî ne girêdayîyê hêjmar, an jî ne girêdayiyê giranî, an jî ne girêdayiyê dirêjîyê ye.

Di pirtûka min a ku vê heftê derketiye de ez sê caran qala genim dikim. Carê tê gotin ku di wan çaxan de li Qoçgîrî genim firotin aybik giran bu. Ji alîkî ve va çîroka qala qîmeta aborî dike, ji alîkî din ve jî qala qîmeta sembolîk dike. Yanê ez dibêm genim ji alîkî ve tiştekî ekonomîk e, ji alîkî din ve tiştekî ne ekonomîk e, lê simbolîk e… niha, lazim e ku hun ê dîsa bipirsin, va çawa tiştek aborî ye ku firotin eyb e, hem jî eybek giran e.

Li vira jî alîyê qîmeta sembolîk, alîyê qîmeta remzî, qîmeta dawerî derdikevî hemberî me. Alîye aborî, alîye ekonomik alîyê rû ye, lê aliyê sembolîk aliyê kûr e. Li derikî ku aborî, ekonomî derket pêşîya her tiştî, li wê derê civatek tê holê; li derîkî ku qîmeta sembolîk derdikevî peşî her tiştî, li wê dere civatek din tê holê. Ev herdu civat, li hev nayn in. Yek civata xelatê ye, yê din civata buha ye. Civata xelat,,,,, civata parvekirinê ye, civata şeref e, civata dî, civata aborî, civata ekonomîk, civata vêşartinê ye, nijinandinê ye, hejmartinê ye. Ya yêkînî da, ya yekemîn de qala peran nabî, ya dudunî, ya duyemîn de xeynî ji peran qala tiştikî nabî.

Di çîrokikî de jî qezîk heye, qehremanê çîrokê dibejî: “Zimanê Qoçgîrî ji genimê Qoçgîrî pirtir e……. Ew belkî birçî diskinin….. lê qet bêqezî naskinin.”

Wekî her civatan, wekî her miletî ew jî hêkatan deng dikin, kilaman diben, yaraniyan dikin, zeman dikin, dua u nifir jî ji deve di wan de kêm nabî, pesn û gef jî… Lê ew axaftinê zêde hez dikin. Bi şehvet, bi bah hez dikin. Yaranîk nav Qoçgîrîyan heye,,,,, dibên ku ji malikî ku nîv saet deng dernekevî, bibezin herin dêrî lêxinin, herhal xelkê wê xanîyê nexweş ketine. Ku saetek deng ne hat, hun herin mezelikî vedin,,,, ê ku nemirine çitan/çawa saetikî bêdeng, bê qezî û axaftinan dikarin bisekinin?

Çîroka paşinî, ya dawî jî li ser gênim e. Navê çîrokê “mora gênim” e. Di wê çîrokê de du wêne û qezîk hene.  Wêne ya yekemîn de du zarok lihev didin, çima, seba parîk xwarinê, sebetî parîkî goşt… Wêne ya duyemîn de, (((ya dudunî de))) em hebikî gênim dibînin… Genim li kefa destikî de ye. Me ku heba genim hanî ber çavên xwe, em dibînînê ku nav hebê de xêzik heye. Qezî jî…. ji wê xêzê derdikevî. Ew xêza, mora xwedê ye. Em ji devê dapîrikî hîn dikinê ku… xwedê xêzik kişandîye gênim… û gotiye ew more, nîviye gênim ya xeng-birayikî ye, nîviyê din ya xeng-birayikî ye… Ba Qoçgîrîyan, va xêza wek fermana Xwedê tê girtin. Tenê hebik genima we jî hebî, hun ê divê vî hebî parvekin. Hun nikarin tenê bixwin, hun nikarin ji xwe re veşêrin…

Wek min gotibu, aboriya Qoçgîrî, ekonomiya Qoçgîrî, aboriya xelat ê, aboriya yadîgar e aborîya hediye ye aborîna parvekirinê ye. Qoçgîriyan loma genim firotin şermezar kirine.

Helbet wan jî ji hev gênim digirtin û didan hev. Lê genim, wekî kilora niyazkî, wekî gêrmiya îmaman, wekî şîva xêra miriyan, wekî goştê qurban nedihat firotinê. Yekî ku genim digirt, helbet ber ve tiştik dida, belkî êrxatî dikir, belkî tedarika dermala bûyan digirt ser xwe, belkî şivantî dikir lê belkî ber ve xelatik dida le qet pere nedida.  Yanê ew peran dizanin, axsate ya bi peran jî dizanin, qîmeta genim cem wan pirr e lê buha ya gênim tune ye. Şermezar kiribun ku yek genim bide û peran bixwazî an jî yek bixwazî bi peran gênim bikirrî.

Dema hevokên min guherî dema borî. Dikirrin, nedigirtin, nedidan, nedixastin, şermezar kiribun... Îro him dikirin him jî difroşin. Koç a Qoçgîrî ya dawî koçek gir û ber bi têkçûnê ve bu. Ji gund u şarên xwe malên xwe bar kirin û di metropolan de danîn…. Pêvajoyêk pênce salan de, pênce çiye, nav çel salan de ziman jî heliya sembol û ol jî heliya. İro jî pêvajoya helişinê berdewam e. Îro ne birçî ne, ne tî ne, dewlemend bûne, pere dîne, ne qiseheta qurbetê maye, ne kemasiya tiştekî dikişînin, îro genimê wan pirr e, lê îro zimanê wan dihelî tere.

Çel û penc salan berê, çaxa ku ez li gund bum, sê caran tev ceman bûm. Cem, hun dizanin, ayîna qizibaşanê olî ye. Seyit hat, civat girêda u em jî ketine cemê. Di wan ceman de min tenê belkî du belkî sê hevokên bi tirkî bihîstî bûm, çar nebîhîsî bûm…. û an du an jî sê deyîş bi tirkî hatin gotin. Deyiş, hun dizanin, kilamên olî yên qizilbaşan e, bi Kurmancî em bi navê “kilamen seyitkî” tînîn zimên. Yê ku dizanî zatî dizanî, ez seba yê ku nizanin dibejim, cem ayînek pir dirêj e. Gegana, carcaran digêşî şeş saetan.

Ez îsal li stembolê jî tev cemekî bum. Min tenê du hevokên kurmancî bîhîst. Zakîran bi kurmancî tenê du beyit xwandin. Aboriya xelat a Qoçgîrî wek zimanê Qoçgîrî heldişî tere. Niha herkes buhayê genim dizanî lê kes qîmeta gênim nizanî.

Herê rast e, îro nav xortên me de yên ku dixwazin qîmetê bidin zimanê’d dê û bavên xwe jî kêm nînîn, lê vê carê jî buhakî mezin derdikevî hemberî wan. Li mektebê, li derdora van, li malên van, li ofis an jî karxaneyên ku dişuxulin zimanê xwe nabîhîsin. Stembol, ne tenê bajarek herî mezinê dinyayê, bajarek herî mezinê Kurda ye jî. Belkî sê, belkî çar milyon Kurd tê de ne. Lê ne tabelayek bi Kurdî heye, ne anonsek, ne jî afîşek bi Kurdî kes dibînî.

Ê ku qîmeta zimanê xwe rind dizaniyan mirin çun, yek ji wan dapîra min Xeco bû, bila li gorna wê de nûr bibarî. Dapîra min û dayika min ku nebûna, min jî zimanê xwe kulî ji bir kiribu. Diya min sax e şukur. Bin tava metropolê de gulên nazenînê zimanê Qoçgîrî diçilmisî tere, du se tayen ku min kaniye/kariye xelas kiriye bin siya dapîr û diya xwe de xelas kiriye.

Min seba xatirê dayik û dapîra xwe, seba xatirê mora Xwedê, bona mora Xwedê ya ku li ser gênim de disekinî, dev ji lêgerîna xwe ya der bareyê ziman û çanda Qoçgîrî ber neda.

Çi ku destbera min de hat min kir. Min çi rast kiriye çi şaş kiriye nizanim. Tirsa şaşkirinê deste meran girê dide, ew çend sal hebûn ku destên min jî girêdayî bun. Lê axirî min ew tirsa ji ser xwe avet û ev pirtûka min temam kir. Pêvajoya nivîsandinê de Selîm Temo min ra hevaltî kir. Ev hevaltî hevaltîkî bê buha ye, herî qîmettir e… Mamoste Selîm ne li derdora min ba, belkî min nikarîya ku ji tirsa xwe xelas bim.

Deynik dî jî li ser min heye. Mazlum Doxan jî di vê rê de bu hevalekî min. Deynê ev herdu hevalan ez nikanim bidim. Ev herdu heval giraniya barê min girtin. Min ra hêla sivik ma. Ev barê kû mayî bû jî kek Avdilla (Abdullah Keskin) girt pişta xwe.

Lê çi kêmanî, çi kêmasî, çi şaşî ku di pirtûkê de mane ew jî kêmasî û şaşiyên min e. Hêvîya min ewe ku min belkî peyvek ji bîr bûne xelas kiriye, ew min ra bes e. Heta pirtûka min a dudunî, duyemîn, niha bi xatirê we…

Koçgiri'de bir Topal Osman şarkısı

Gaza Pulumurê bi çekem e

(Pülümün yaylası meşelidir)

Giran giran çumi cem e

(Ağır ağır gittim yanına)

Min go de mala te bi şewitî Topal Osmanê xwînî

(Dedim evin yansın kanlı Topal Osman)

Li gencê d’me xist ji xelkê me ra vekir mahkeme

(Gençlerimizi vurdu, halkımıza güttü dava)

Dilo yêman keko yêman

(Yüreğim aman kardeşim aman)

Çiyan girt berf û duman

(Dağları aldı kar duman)

Me ra bişîn Şah ê Merdan

(Bize yolla Şah-ı Merdan)

Dilo yêman keko yêman

(Yüreğim aman kardeşim aman)

Yerî yerî aşîr yerî

(Yürü yürü aşiret yürü)

Meftay di me me ra kirin e koza dêrî

(Ölülerimizi bize ettiler kapı kilidi)

Bûkê di teze kuştin

(Taze gelinleri öldürdüler)

Girtin e zêrê d’sêrî

(Aldılar alınlarındaki altınları)

Dilo yêman keko yêman

Çiyan girt berf û duman

Me ra bişîn Şah ê Merdan

Dilo yêman keko yêman

Kopruyen binê Pulumurê dûdû sisê ne

(Pülümürün köprüleri ikidir üçtür)

Zava bûkê di teze kuştine

(Taze gelin damadı öldürmüşler)

Zarê d’yek salî du salî li qucê ne

(Kucaklarında iki üç yaşlarında çocuklar)

Min go de dava me bimînî mahşerê Hezretî Hûsên ê

(Dedim davamız kalsın mahşere Hazreti Hüseyin’e)

*

İki yerin üstünde duracağım.

Biri, “Meftay di me, me ra kirin e koza dêrî.”

Ölülerimizi bize kapı kilidi yapmışlar. Ölüler nasıl kapı kilidi olur? “Meftay di me”, ölülerimiz. Koçgiri Kürtçesinde normal çoğul eki (an) yerine “di” kullanılabiliyor; izahını dilbilimciler bulur elbet, burada o örnekle karşı karşıyayız: Meftayên me yerine “meftay di me”, “zava bukên teze” yerine, “zava bukê di teze” gibi. Ama üstünde duracağım yer dille ilgili değil, cümlenin devamı: “… me ra kirine koza dêrî.” “Bize yapmışlar kapı kilidi.”

Toplarsak: “Ölülerimizi bize yapmışlar kapı kilidi.”

Kilit, malum, açılmayı engelleyen düzenek. Ölüler, kapıların açılmasını engelliyor. Ölülerle kapı kilitlenmiş.

Kürtçede (En azından Koçgiri Kürtçesinde) kapı “alınır”, kapıyı kapatmak, kapıyı “almak”tır. Kapatılan kapı, açılabilir elbette. “Kilit” ise, kapının bir daha açılmaması demektir. “Dêrî koz e” denildiğinde, kapı kilitlidir, denildiğinde, o kapı bir daha açılmaz. Ocak sönmüştür, Türkçesi.

“Meftay di me, me ra kirin e koza dêrî.”

Ölülerimizi kapımıza kilit yaptılar.

Kapımızı açılmaz hale getirdiler.

Ocak söndü yani.

*

İkinci üstünde duracağım yer:

Bûkê di teze kuştin

Girtin e zêrê d’sêrî

 (Taze gelinleri öldürdüler)

(Aldılar alınlarındaki altınları)

Taze gelinleri öldürdüler

Alınlarındaki altınları aldılar

Bu sinematografik imge, şarkıda adı geçen ünlü kıyıcı Topal Osman’a hala süregiden sevgi ve saygıyı anlamaya yarayacak anahtarı içinde taşıyor: Topal Osman, Ermeni soykırımında faal rol oynamış bir Osmanlı subayı. Yine Pontus Rumlarının kıyım-kovulma sürecinde faal rol oynamış biri. Koçgiri’de görevlendirilmesi, Ermeni ve Rum kıyımlarındaki başarısına referansla yapılmış olmalı. Topal Osman adına heykel var, zaman zaman anılıyor, TRT’de adına yakılmış şarkılar çalınıyor. Bir “katil” olarak bizzat Mustafa Kemal’in izniyle, Mustafa Kemal’in de suçlandığı bir cinayette oynadığı rol yüzünden öldürülmüş olmasına rağmen, bir “mücrim” değil devlet nezdinde de (yoksa niye TRT çıksın şarkıları?) “toplum” nezdinde de: O şarkıları kim dinliyor?

Biz şarkıdaki ana dönelim: Taze gelinler öldürülüyor ve alınlarındaki altınlar alınıyor. Kim alıyor o altınları? Topal Osman ile birlikte kim varsa o, onlar. Koçgiri küçük bir aşiret mesela Pontus Rumlarına göre nüfusu çok az, Ermenilere göre çok çok az. Topal Osman ve beraberindekiler Pontus etnik temizliğinde ve Ermeni soykırımında o altınlardan almamışlar mıdır? Koçgiri’de oralarda geliştirdikleri zulüm teknikleriyle gelmemişler midir? Koçgiri şarkısı, sadece Koçgiri’de bir kere görülmüş bir hikâyeyi değil, o enstantanenin “alındaki altınlara” uzan elin geçmişini, tarihin de kaydediyor değil midir?

O altınlar, lanetli paydır. O altınların gittiği kursaklar, o altınların o kursaklara gitmesini onaylayanlar, Topal Osman ve beraberindekilerin ve diğer sayısız Topal Osmanların öyküsünü nasıl hatırlar ve hatırlatmak ister? Bir kahraman. Milli bir evlat. O altınların öyküsü, o kanlı servet transferi, bugün yaşadığımız felaketlerin, yanan ateşlerin yer altında oynaşan magma ateşi değil midir?

*

Birkaç Topal Osman’lı Koçgiri şarkısı daha var aklımda. Birinde,

"Topal Osmanê xwînî" deniliyor, "Gêncê di me avet çahalan.”

“Kanlı Topal Osman/Gençlerimizi attı çukurlara.”

Çukurlara atılan sadece gençler değildi elbette ama gençlere daha çok yanmak, bir söz imkanı varsa onu da gençler için kullanmak acılı toplumların sık görülen adetlerinden.

*

Tekrar edelim o vakit: “Arşiv devletinse hafıza bizimdir.”

Arşiv devletindir, ister açar ister açmaz ister öyle sunar ister böyle sunar. Hafıza bizimdir, işte bu Koçgiri şarkısı bir hafıza şarkısıdır. Tarihi yazılmamışsa da, yazılmayacaksa da, hafıza buradadır.

Altını alan ellerle birlikte yazılabilir mi hiç o tarih?

Dayê

Min wer dizanî kû gerdûn bêdeng e! Lê îro min zanî kû bêdengîya gerdûn lavînek bêdawî ye.

Lavîna gerdûn avitina dilê diya min bû ye, min îro zanî. Îro ez dizanim kû avitina dilê dayîka min labîna gerdûn e. Gerdûn her tim dilabê! Min îro bîhîst dengê bêdengîya diya xwe, dengê bêdengîya gerdûn:

"Nîngê wê mînarê çar in
Dor lê girtine gurên har in"

Bêdengîya gerdûn lavînek bêdawî ye.

Me ne tirsên dilê te zanî edê, ne jî şabunên dilê te.
Edê.
Yadê.
Ez îro dizanim kû, em nezanê êşên te ne, êşên dilê te. Bin rûyê te yê biken min wer zanî kû va dinê her tim me ra dikenî; wek gava bin rûyên te yê biken ez diketim xewên kûr û dirêj.
Edê!
Yadê!
Ev çitan êş e kû çextê em dipirsin wê vextê wenda dibî tere?

Babamın Sesi

                                                                             “Sonsuza dek yaşayan Roma değil

                                                                              Evrendeki yeridir insanın.”
                                                                                                               Osip Mandelştam

Babam bülbül gibi şakıdı meclislerde. Neşe günleriydi. 

Babamın sesini sevmeyi ne geç öğrendim! Ne geç öğrendim ellerini sevmeyi! Sesindeki acıyı, ne geç!

Ses kesiyorlar. Söz. Gırtlak. Kesilmeyen

sesleriyle anlatıyorlar da anlatıyorlar çekiç

vurur gibi taşa girmeyen çiviye.

Taşı kırıp tarla yapmıştı babamsa. “Gurtê Xalîs.” Şenlendirdiği yurdu kalmadı ona…

Babam hep sessizdi meclislerde. Bileceksiniz işte, sözünü zimmetlemişlerdi kendilerine, sesini daha gırtlağında almışlardı. Bense sessizliğine kin biriktirmeyi dünya marifeti saydım. Zan. Nezanın kârı. Deva öğrendiğim zehir. Boğazdan geçen ateş boğum boğum.

Gırtlak alırlar. “Kêr dabûn ser gewrîyê.” Gırtlağa dayanmış bıçak, sapı kendi elimize tutuşturulmuş.

Babam sessizdi meclislerde. Lal.

Babamın bülbül gibi şakıdığı meclisler de vardı--  “Zimanê Qoçgîrîyan pirr bu, wek genimên wan...”

Buğday mı önce bitti, söz mü bilemedik. Sessizce toplayıp göçü indik dağımızdan; dediği gibi Gülten Akın’ın: “Göçtür göç vuran davulumuz.”

Göğsüm yarılıyor. Kara

Kan ağıyor baktığıma

Yüküm ağır sanıyordum

Omuzları çökerten yük…

Bu neymiş ki daha, her seferinde öğreniyor kişi, bu neymiş ki daha!

Babam babasızdı. Annesi demişti: “Zarokên sêwîyan jî sewî ne.”

Bir felaket değildi bu, tek felaket hiç değildi- ölmek istediğim gün öğrendim.  Ölmek istemeseydim, felaketin büyüklüğünü anlamam da olanaksızlaşacaktı.

Ölmek istedim ve asla yaşamadığımı bildim.

“Yêk hildiweşî yêk vedibî pelûgên jiyan.”

Yaşamın yaprakları yeşerir düşerken boğazımda düğüm düğüm söz.

Söz.

Ben doğmadan benden alınan söz. Babamdan.

Ben doğmadan bana yazılan söz: “Varlığım varlığına armağan olsun…”

Bu neymiş ki daha!

Ses de alındı sonra, sonrası sessizlik olsa keşke. Sonrası, beni seni sarmalayan tor. “Torê felegê pir xayîn e.”

Babam da sessizdi hep meclislerde. Kurulduğunda. Dağıldığında. Önce kendi adı alındı elinden, sonra benim.

Adım. Taşıyamadığım. Yurtsuzluktan öte yurt mu var? Oturduğum yerde göçteyim, ne yükünü ne yolunu bilen kervan. Bir yurtsuzluktan bir başkasına; bir dünyasızlıktan...

Roma’ya mı çıkar tüm yollar, Roma’dan uzaklaşırken benimki?

“Rom xayîn e.”

Haindir Roma!

Çöl

Bir çöl açılıyor. Bizim için. Bizim

Ufalanan yanlarımızdan. Açılıyor

Önümüzde beyaban. Serap

Varsa çöldesindir

Dediler

İnandık

Bir çöl açılıyor. Sayfa gibi

Beyaz bir çöl: Tüm renkleri geri çeviriyor
Vermiyor hiçbir rengi geri: Siyah bir çöl

Kays’ın yazdığı çöl değil bu. Bir harf

Gibi düştüğü çöl değil.

Fuzuli’nin okuduğu çöl değil

Sezai Karakoç’un alıp duvarına astığı çöl değil, Mushaf’ın yanına

İki kapak arasında bir kainat açılır, kapanır orada

İki parantez arasında bir cümle açılır kapanır gibi

İki an arasında bir ömür…

İbni Haldun ölçtü bedevi adımlarla

Bir devenin bakışlarında yayılan çöl

Bir çöl açılıyor, şairi dinlemedikleri gün ufalanmaya başlayan yanlarımızdan açılan bir çöl: “Sıkma o kurşunu. Komşuna ateş etme.”

“Ne bilir” dediler, “O büyük şairse de” anlamaz silahların dilinden… Şehirleri konuşturmuştu şair, şehirlerle konuşmuştu. Demediler, şehirlerin içinde patlayacak kan fırtınalarını görmüştür belki, kum fırtınasında gözleri dolan yaşlı bir deve gibi. Devenin gözyaşlarını görmezden gelip kim geçebilmiş çölü? Günlerimiz yangın yeri, o günden beri.

İsmail Maşuki'nin İstirahatgâhında Söyledikleri

"Gel eriş bir katreye kim anda ummân gizlidür"

Bir yanım denizken
daha az yoruluyorum insan olmaktan

Yaşadığımdan daha az. Öldüğümden

Bir yanım denizken…

Söyledim. Sözdeki fazlaları

Söyledim. Fazlalarını.

Ata ata kattılar beni divana. Attığım sözlerden kurulu tahta kurulmuşlar

Atık sözlerden örülü çuhalar üstünde. Üstlerinde ipek libaslar. Altın, gümüş halkalar parmaklarında, boyunlarında.
Ortada bir Süleyman. Ne gelmiş ellerinden ölümümüze tuğra çekmekten başka? Bizim ve öz kardeşlerinin…. Oğullarının... Bir de gözlerine mil eteklerine yüz süren emret yeğenlerinin. 

Mahkemesi başladı muhakemesiz zilletin

Kanıt istediler

Ağzımdan çıkanlara

“Ağzımdır kanıt” dedim, “Sesim.” Yetmedi.

Yetmemiş bedenim, varlığım.

Bedenim kanıt olmasa, ayırırlar mıydı başımdan?

Aldım başımı geldim, derinlerden.

Sahilde bir mest, ağlar kızıl şarabın yudumlarken. Ser mest. Dil mest. Hal mest.

“Başın için” dedim, “al başımı. Göm beni toprağa. Geldiğimiz yere.”

Geçmiştir toprak. Her ne geçmişse orada. Gelecektir toprak. Her ne gelecekse oradan. Bilmediler, ummana dalmaya geldiydim. Daldım geldim geri toprağa

Söz kuşları sıyrılıp günün yapraklarından, geceme ışıyor.

Bir yanım denizken

Daha iyi dayanıyorum güne, geceye, söze, sessizliğe.Evet, sesleri ulaşmıyor buraya, dünyayı yankıyorsa da.

Dalgalara konuşuyorum, dalgaları dinleyip...  Takılıp peş peşe sözlerine dalgaların...  Dalgalara söylüyorum...  Balık olduğum zamandan kalma sözleri.  Balıklarla bile olduğum. Dinleyeceğim ve balık olduğumda... Seni duyan var mı Süleyman, balıklar arasında? 

Sızılalarla dolu bir küp var-ruh diyoruz ona. Umman.  Beden diyoruz günün dikeniyle çizilene. Toprak.
Kim sınır çizmiş ummanla toprak arasına? Sen mi Süleyman yağlı urgan atarken evladına? Her sözün ölüm. Ölümün de bir sözü var bildin mi hiç Süleyman?

Süleyman

Bir bedene aittir her söz. Arar

Koparıldığı yeri. Ben ki öldüm
Süleyman divanında 

Ölmedi sözüm